Zakończyły się prace nad filmem dokumentalnym „Kapitan Myszkowski” według scenariusza i w reżyserii Macieja Dancewicza o oficerze II Oddziału Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, który wydatnie pomógł obronić Łotwę przed bolszewikami w 1920 roku.
Aleksander Zygmunt Myszkowski urodził się 28 lutego 1892 roku w Myszkowicach. Pochodził ze zubożałej linii magnackiego rodu Gonzagów-Myszkowskich, posiadał resztówkę – kilkudziesięciohektarowy folwark Myszkowice, leżący na skraju Zagłębia Dąbrowskiego.
W czasie I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich; był oficerem 5. pułku piechoty Legionów. W lipcu 1916 roku, w czasie bitwy pod Kostiuchnówką, przejął dowództwo 8. kompanii po rannym por. Rapidzie. 6 lipca prowadząc atak na bagnety został ranny w kolano. Po „kryzysie przysięgowym” wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej. W okresie od 1 października 1917 roku do 18 sierpnia 1918 roku był dowódcą Klasy „C” w Szkole Podchorążych w Ostrowi Mazowieckiej.
Do końca lata 1919 roku kpt. Aleksander Myszkowski stał na czele Sekcji Wschód II Oddziału Sztabu Generalnego WP. Od września 1919 roku w Rydze, jako specjalny delegat Wojska Polskiego na Łotwie i w Estonii, przygotowywał militarne współdziałanie wojsk łotewskich i polskich przeciwko bolszewikom. Od grudnia 1919 roku był attaché wojskowym przy Poselstwie Polskim w Rydze. 30 grudnia podpisał w imieniu Rzeczypospolitej umowę wojskową z Łotwą, której jednym z efektów była polsko-łotewska operacja „Zima” skutkująca zajęciem Dyneburga.
Jak informuje red. Ilona Lewandowska („Kurier Wileński”):
„O jego działalności z tego okresu można powiedzieć bez cienia przesady, że zmieniła bieg historii.
Swojej misji nie realizował zza biurka – nieraz musiał samodzielnie wykonywać brawurowe akcje. Jedną z nich był lot z Wilna do Wenden, gdzie stacjonowało w październiku 1919 r. zagrożone przez wojsko płk. Pawła Bermondta-Awałowa naczelne dowództwo łotewskie. Oddział Bermondta został utworzony w Niemczech z rosyjskich ochotników i przetransportowany na Łotwę. Jego dowódca wiązał wielkie nadzieje z prowadzoną na terenach łotewskich walką – zamierzał wraz z Niemcami utworzyć na obszarze Łotwy Księstwo Bałtyckie, na którego terytorium rosyjscy ochotnicy mieli otrzymać nadziały ziemi. W październiku 1919 r. zwycięstwo Bermondta wydawało się bardzo prawdopodobne, dlatego zaniepokojony losami Łotwy Piłsudski zdecydował się na wysłanie do Łotyszy kpt. Myszkowskiego.
Nie było czasu do namysłu – sytuacja wymagała natychmiastowej reakcji, dlatego lot musiał odbyć się w niesprzyjających warunkach pogodowych. Dawano 5 procent szans na to, że samolot może dotrzeć do celu, a mimo to wśród francuskich pilotów znalazł się ochotnik, który poleciał z Myszkowskim. Rozbili się około 40 km od celu, ale polski oficer wypełnił swoją misję.
Mimo szoku spowodowanego wypadkiem i częściowej utraty pamięci kpt. Myszkowski przekazał łotewskiemu dowództwu polską obietnicę pomocy, która w tej chwili miała decydujące znaczenie dla dalszych planów wojny.
Warto zauważyć, że polska oferta zaproponowana Łotwie za pośrednictwem kpt. Myszkowskiego była rzeczywiście imponująca. W ciągu najbliższych dni z Wilna miały wyjść transporty z 25 tysięcy sztuk karabinów i 5 milionów sztuk amunicji. Niedługo potem miały zostać dostarczone armaty i amunicja do nich. Marszałek zgłaszał też gotowość wysłania w kierunku Poniewieża do 200 tysięcy żołnierzy.
Deklaracja pomocy, jaką zaproponował Piłsudski w tak trudnym okresie, miała ogromne znaczenie. Łotysze odrzucili ultimatum Bermondta i odzyskali swoje pozycje. Łotysze nie zapominają o wkładzie Polaków w odzyskanie przez nich niepodległości”.
W latach 1921–1922 mjr Aleksander Myszkowski był słuchaczem I Kursu Doszkolenia Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie po której ukończeniu został przydzielony na stanowisko szefa sztabu 19. Dywizji Piechoty w Wilnie. W październiku 1924 roku został przeniesiony do 32 pułku piechoty w Modlinie na stanowisko zastępcy dowódcy pułku.
W 1928 roku ppłk dypl. Aleksander Myszkowski był I oficerem sztabu Inspektoratu Armii w Wilnie. 1 stycznia 1929 roku Prezydent RP Ignacy Mościcki nadał mu stopień pułkownika dyplomowanego WP.
W styczniu 1930 roku płk dypl. Aleksander Myszkowski objął dowództwo 16. pułku piechoty Ziemi Tarnowskiej w Tarnowie, a już 13 października 1931 roku zastąpił płk. dypl. Emila Krukowicz-Przedrzymirskiego na stanowisku dowódcy piechoty dywizyjnej 7. Dywizji Piechoty w Częstochowie. 16 lutego 1935 roku został mianowany dowódcą 13. Kresowej Dywizji Piechoty w Równem. W styczniu 1938 roku został pomocnikiem dowódcy Okręgu Korpusu Nr VIII w Toruniu.
W czasie kampanii wrześniowej płk dypl. Aleksander Myszkowski pełnił funkcję zastępcy dowódcy etapów Armii „Pomorze” oraz dowódcy Oddziału Wydzielonego „Toruń”. 11 września, po objęciu przez gen. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza dowództwa grupy operacyjnej, został dowódcą etapów Armii „Poznań” i „Pomorze”; po bitwie nad Bzurą dostał się do niemieckiej niewoli.
W niewoli płk dypl. Aleksander Myszkowski przebywał do wiosny 1945 roku – między innymi w Oflagu VII A Murnau. Po zakończeniu II wojny światowej wybrał emigrację, początkowo we Francji, a potem w Brazylii, gdzie administrował majątkiem Sanguszków. Zmarł tragicznie w Mato Grosso w 1956 roku.
Bez wątpienia szczególną wartością filmu „Kapitan Myszkowski” jest baza dokumentalna, jaką udało się pozyskać do realizacji filmu – nie tylko z archiwów, ale także z prywatnych zbiorów rodziny bohatera obrazu – Ewy Gan-Ganowicz i Aleksandra Gan-Ganowicza.
„Ten film powstał dzięki zaangażowaniu wielu osób. Postać kapitana Myszkowskiego odkryliśmy dzięki Ambasador Rzeczpospolitej Polskiej w Republice Łotewskiej dr Monice Michaliszyn. To właśnie jej należą się szczególne podziękowania za inspirację do podjęcia kwestii upamiętnienia kapitana Myszkowskiego. W realizacji filmu mogliśmy również liczyć na pomoc ze strony Ambasady RP w Rydze, za co jesteśmy bardzo wdzięczni. Ogromną pracę przygotowawczą w archiwach wykonał historyk Piotr Dmitrowicz, z ogromną pasją pracował nad nim przez kilka lat reżyser Maciej Dancewicz i cały zespół filmowy Michała Szymanowicza.
W filmie biorą udział także aktorzy Polskiego Teatru Studio w Wilnie. Równolegle z filmem powstał spektakl «Operacja Zima» w reżyserii Lilii Kiejzik na podstawie scenariusza Alwidy Bajor. Wybraliśmy nowatorskie podejście do realizacji filmu, zaangażowaliśmy w jego powstanie Polaków z Wilna. Myślę, że dzięki temu będzie on bardziej autentyczny i łatwiej dotrze do odbiorców”.
– opowiedział „Kurierowi Wileńskiemu” Mikołaj Falkowski, prezes Fundacji „Pomoc Polakom na Wschodzie”.
Film dokumentalny „Kapitan Myszkowski”:
- scenariusz i reżyseria: Maciej Dancewicz;
- muzyka: Rafał Jackiewicz;
- produkcja: Fundacja „Pomoc Polakom na Wschodzie”;
- projekt został zrealizowany dzięki dofinansowaniu Fundacji ORLEN, ORLEN Lietuva i Polskiego Instytutu Sztuki Filmowej;
- projekt współfinansowany ze środków Kancelarii Prezesa Rady Ministrów w ramach wsparcia „Polonii i Polaków za granicą 2020–2023”;
- projekt współfinansowany w 2019 roku w ramach sprawowania opieki Senatu Rzeczypospolitej Polskiej nad Polonią i Polakami za granicą.
Przedpremierowe projekcje filmu „Kapitan Myszkowski” odbędą się w:
- czwartek 26 stycznia 2023 roku, o godz. 16:15, w Domu Kultury Polskiej w Wilnie (ul. Naugarduko 76);
- piątek 27 stycznia 2023 roku, o godz. 16:00, w Państwowym Gimnazjum Polskim im. Józefa Piłsudskiego w Dyneburgu (ul. Varšavas iela 1e).
