Polskie Studio Teatralne w Wilnie zostało założone w listopadzie 1960 roku pod nazwą Polski Zespół Dramatyczny przy Klubie Pracowników Łączności. Była to pierwsza tego rodzaju placówka artystyczna utworzona po wojnie w Wilnie. Przez wiele lat zespół pełnił i pełni rolę propagowania poprawnej polszczyzny oraz krzewienia polskości wśród młodzieży. Aż do dziś zespół jest miejscem spotkań inteligencji polskiej w Wilnie, gdzie można nie tylko poznać teatr, ale także literaturę, sztukę, kulturę oraz muzykę.
Pierwszym kierownikiem zespołu była przedstawicielka polskiej przedwojennej inteligencji wileńskiej, lekarka Janina Strużanowska, żona adiutanta Marszałka Józefa Piłsudskiego, generała broni Mieczysława Edmunda Strużanowskiego. Lekcje dykcji i recytacji odbywały się pod kierunkiem Jerzego Ordy. 16 stycznia 1963 r. w klubie Pracowników Łączności odbył się pierwszy koncert zamknięty, a 18 stycznia pierwsza premiera.
Po śmierci Janiny Strużanowskiej, w roku 1984, kierownictwo artystyczne zespołu przejął Zbigniew Maciejewski, absolwent Uniwersytetu Wileńskiego, a dwa lata później, w 1986 kierownikiem teatru została Lilija Kiejzik – z wykształcenia reżyserka i polonistka.
Pod nazwą „Polskie Studio Teatralne” jako członek Stowarzyszenia Wolnych Teatrów Litwy, występujemy od 1987 roku. Pomimo wielu prób nawiązania współpracy i narzucenia ideologii komunistycznej ze strony sruktur KGB i służb specjalnych systemu sowieckiego, teatr nigdy nie współpracował w żadnej dziedzinie z tymi strukturami, włączając w to dziedzinę kultury i propagandy.
Przez lata działalności teatr wystawił niezliczoną ilość przedstawień na podstawie utworów dramatycznych, poetyckich, muzycznych. Wyjątkowo ważnym dla nas spektaklem był „Proces sądowy” wg „Dziadów” A. Mickiewicza (1988). Scenariusz napisała dziennikarka wileńska Alwida A. Bajor, a wyreżyserowała L. Kiejzik. Przedstawienie to zyskało uznanie na Litwie i poza granicami kraju. Wśród kolejnych sukcesów Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie, możemy wymienić takie przedstawienia jak: „Improwizacja” Sz. Konarskiego, „Nowe Piękne Czasy” – Jerzego Jesionowskiego (premiery 1989 rok), „Tajemnica Motelu Wulkan” – Regimantasa Kaszkauskasa oraz „Utarczki” – Catherine Hayes. Kolejne ważne i nietuzinkowe przedstawienia to:
* „Labirynt” wg utworów Czesława Miłosza, scenariusz Alwida A. Bajor; premierę zaszczycił swoją obecnością Czesław Miłosz;
* „Jaryna” wg. powieści J. I. Kraszewskiego – upamiętnienie 150. rocznicy ukazania się drukiem „Jaryny” J.I. Kraszewskiego w Wilnie.
* „Na Wileńskiej Ulicy” wg K. I. Gałczyńskiego oraz innych poetów wileńskich.
* „Dziś do Ciebie przyjść nie mogę” – muzyczno-poetyckie przedstawienie z okazji rocznicy 60-lecia operacji AK „Ostra Brama”;
*„Powstała, by żyć”; „Pamięci Żołnierza Polskiego”, „Zaszum nam Polsko” oraz szereg innych spektakli poetycko-muzycznych poświęconych historii Polski.
*„Kartoteka Rozrzucona” T. Różewicza
* Przedstawienia dla dzieci „Brzydkie Kaczątko” wg H. Ch. Andersena, „Kopciuszek”, „Trzy pary pantofelków”, „Dziewczynka z zapałkami” i „Król Maciuś I” wg J. Korczaka, „Powtórka z Czerwonego Kapturka” Andrzeja Stalony-Dobrzańskiego, „Nowe szaty króla” H.CH. Andersena.
* Dramaty S. Mrożka: „Serenada”, „Wdowy”, „Krawiec”, „Zabawa”, „Dom na granicy”, „Emigranci”, „Pieszo”.
* „W małym dworku” S.I. Witkiewicza.
* „Chochochochochopin” – na podstawie listów Chopina do bliskich, wg opracowania Alwidy A. Bajor
* „Mój Anioł Lewy – Mój Anioł Prawy” – na podstawie twórczości Czesława Miłosza, wg opracowania Alwidy A. Bajor.
* „Lalki, moje ciche siostry” Henryka Bardijewskiego.
* „Kreacja” Ireneusza Iredyńskiego.
* „Zapiski Oficera Armii Czerwonej” Sergiusza Piaseckiego.
* Spektakl muzyczny „Próba kabaretu – raz jeszcze Osiecka”.
* „Tu mówi Szwejk” wg Jaroslava Haška, „Przygody Koziołka Matołka”, „Powtórka z Czerwonego Kapturka”.
Działalność Polskiego Studia Teatralnego nie ogranicza się jedynie do wystawiania spektakli. Od początku lat 90. Polskie Studio Teatralne organizowało spotkania ze znanymi aktorami i reżyserami oraz warsztaty teatralne. Współpracujemy z teatrami: Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, Teatr im. Juliusza Osterwy w Gorzowie Wlkp., Teatr „El-Jot” w Krakowie, Teatr „ Bagatela” z Krakowa, Teatr Polski w Warszawie i Wrocławiu, Teatr Ditthenbuehne z Elmshorn w Hamburgu, Teatr Tešinske Divadlo z Cieszyna Czeskiego, Rosyjski Teatr Dramatyczny Litwy, Państwowy Wileński Teatr Mały, Wileński Teatr Lalka, Teatr Menas w Poniewieżu, Kowieński Teatr Kameralny, Narodowy Teatr Dramatyczny Litwy, Pałac Kultury w Trokach i Galeria Foje w Trokach.
Współpracujemy też z wieloma polskimi organizacjami na Litwie: ZPL, zespołami pieśni i tańca „Zgoda” i „Wilia”, szkołami polskimi w Wilnie i na Wileńszczyźnie.
Spektakle Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie grane były na wielu scenach miast Polski, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Łotwy, Czech, Słowacji, Austrii, Ukrainy, Białorusi, Rosji. Z inicjatywy reżyserki i dyrektorki Polskiego Studia Teatralnego w Wilnie, Liliji Kiejzik, w latach 1994-2021 odbyło się 10 edycji Międzynarodowego Festiwalu „Wileńskie Spotkania Sceny Polskiej” oraz 3 edycje Międzynarodowego Festiwalu Monospektakli „MonoWschód” Są to jedyne spotkania łączące polskie teatry działające poza granicami kraju. W ciągu wszystkich edycji obu Festiwali udział wzięły teatry z: Litwy, Polski, Ukrainy, Rosji, Niemiec, Austrii, Kanady, Węgier, Czech oraz USA i Australii.
W 2018 roku, z okazji 100. rocznicy Odzyskania Niepodległości Polski, wystawiono dwa spektakle o tematyce patriotyczno-niepodległościowej: spektakl „Marszałek – Żołnierz z Ducha” i monodramat „Ziuk!!!”. Ponadto spektakl S. Mrożka „Emigranci”.
W roku 2019 zaprezentowano spektakle: „(Nie)Znana wg Wspomnień M. Monroe”; „Dziewczynki” Ireneusza Iredyńskiego; „Zagubieni we mgłach” wg Sergieja Kozłowa, bajkę „Jeżyk we mgle” w litewskiej wersji językowej z ograniczeniem wiekowym 18+; monospektakl Jachimka „Kolega Mela Gibsona”.
W 2020 roku Teatr obchodził jubileusz 65. rocznicy działalności.
W latach 2020-2021 Polski Teatr „Studio”, pomimo pandemii COVID-19, zrealizował w Wilnie festiwale: „Trans/Misje Balticum 2020”; „MonoWschód V”, „Trans/Misje Balticum 2021”; X Międzynarodowy Festiwal „Wileńskie Spotkania Sceny Polskiej 2021”. Wystawił też szereg nowych premier, w tym: „Troje w chacie” Piotra Koścńskiego, „Szkice o Polsce” wg twórczości C.K. Norwida, spektakl wg Ch. Perraulta „Kopciuszek”.
Ogromnym osiągnięciem Teatru „Studio” jest rozpoczęta współpraca z Telewizją Polską, szczególnie TVP Wilno i TVP Kultura. Pokłosiem tej współpracy jest przeniesienie części spektakli do Teatru Telewizji Polskiej. W latach 2020-2022 wyprodukowano wspólnie z TVP Wilno i TVP Kultura siedem produkcji Teatru Telewizji: „Zapiski oficera Armii Czerwonej”, „Na Wileńskiej ulicy”, „Powtórka z Czerwonego Kapturka”, „Odrodzeni Duchem”, „Wileńskie Do siego roku!”, „Tu mówi Szwejk” i „Dom na granicy”.
W 2022 roku Teatr zaprezentował kolejne premiery: spektakl kabaretowo-muzyczny „Wileńskie Do siego roku!”; zaktualizowano spektakl dla młodych widzów „Król Maciuś I” z udziałem dzieci ukraińskich, polskich, litewskich i białoruskich; zorganizowano „Trans/Misje Balticum 2022” oraz Międzynarodowy Festiwal Monospektakli „MonoWschód VI”. Działalność Teatru jest doceniana nie tylko przez widzów, ale też władze lokalne i państwowe. Kierownictwo i aktorzy Teatru otrzymali następujące odznaczenia i nagrody:
Kierownik Janina Strużanowska:
Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (1968)
Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi PRL (1979)
Kierownik i reżyser Zbigniew Maciejewski:
Ogólnozwiązkowy Medal za Zasługi dla Kultury (1986)
Kierownik i reżyser Lilija Kiejzik za działalność otrzymała następujące nagrody:
Ogólnozwiązkowy Medal za Zasługi dla Kultury (1986)
Nagroda Mera Miasta Wilna (2004)
Odznaka honorowa „Zasłużony dla Kultury Polskiej” (2004, 2009)
Nagroda Specjalna Fundacji Kultury Polskiej w Australii im. Jerzego Bonieckiego (2006)
Medal Komisji Edukacji Narodowej (2009)
Srebrny Medal Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” (2010)
Krzyż Kawalerski Orderu Zasługi RP (2010)
Medal „Meritus Patriae – Zasłużony Ojczyźnie” (2012, 2015)
Medal „Za zasługi“ Departamentu Mniejszości Narodowych przy Rządzie Republiki Litewskiej (2016)
Krzyż Oficerski Orderu Zasługi RP (2018)
Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis“ (2018)
Ponadto Teatr został nagrodzony:
Medalem 20-lecia Senatu RP (2010)
Złotym Medalem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” (2010)
Nagrodzeni aktorzy i działacze:
Złotym Krzyżem Zasługi RP – Władysław Krawczun (za całokształt pracy)
Srebrnym (2010) i Złotym (2022) Krzyżem Zasługi RP oraz Odznaką Honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” – aktorzy Witold Rudzianiec, Edward Kiejzik.
Medalem Rządu Republiki Litewskiej „Za zasługi” Edward Kiejzik (2022)
Odznaką Honorową „Zasłużony dla Kultury Polskiej” – Marek Pszczołowski, Jolanta Butkiewicz-Szałkowska, Teresa Wincełowicz, Henryka Sokołowska, Marcin Zoruba, Diana Markiewicz, Zbigniew Girulski, Robert Balcewicz, Mirosława Naganowicz, Czesław Sokołowski, Sławomir Gaudyn
